Οι νοητικοί χάρτες (mind maps) είναι είδος διαγραμμάτων που χρησιμοποιούνται για να οργανώσουμε πληροφορίες με οπτικό τρόπο. Είναι ιεραρχικοί και δείχνουν τις σχέσεις ανάμεσα στα επιμέρους τμήματα ενός συνόλου. Πολλές φορές δημιουργούνται με βάση μια κεντρική ιδέα, που σχεδιάζεται στο κέντρο μιας άδειας σελίδας, γύρω από την οποία αναπτύσσονται άλλες ιδέες, όπως εικόνες και λέξεις. Από αυτές τις κεντρικές ιδέες διακλαδίζονται άλλες ιδέες, κοκ.

Οι νοητικοί χάρτες μπορούν να χειρόγραφοι, είτε ως σημειώσεις, σε μία διάλεξη, για παράδειγμα, ή σε μία σύσκεψη ή συνάντηση, ή σαν εικόνες υψηλής ποιότητας ου χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ιστοσελίδων, όταν υπάρχει περισσότερος χρόνος για την ανάπτυξή τους.

Αν και ο όρος mind map χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Βρετανό ψυχολόγο, συγγραφέα και τηλεοπτική προσωπικότητα Tony Buzan, η χρήση διαγραμμάτων που χαρτογραφούν οπτικά τις πληροφορίες χρησιμοποιώντας ακτινωτές διακλαδώσεις ξεκινάει από πολύ παλιά. Αυτές οι εικονογραφικές μέθοδοι για την αναπαράσταση γνώσης και συστημάτων, έχουν μεγάλη ιστορία στην εκμάθηση, στο brainstorming, στη απομνημόνευση, στην οπτική σκέψη, και στην επίλυση προβλημάτων από εκπαιδευτές, μηχανικούς, ψυχολόγους και άλλους. Μερικά από τα πιο πρώιμα παραδείγματα έχουν αναπτυχθεί από τον Porphyry of Tyros, έναν  διανοούμενο του 3ου αιώνα, που οπτικοποίησε τις κύριες κατηγορίες του έργου του Αριστοτέλη. Ο φιλόσοφος Ramon Llull (1235-1315) χρησιμοποίησε, επίσης, τέτοιες τεχνικές.

Τα σημασιολογικά δίκτυα (semantic maps) που αναπτύχθηκαν στα τέλη της δεκαετίας ’50 και τα concept maps που αναπτύχθηκαν το ’70, διαφέρουν από τους νοητικούς χάρτες που είναι πιο απλοποιημένοι και επικεντρώνονται  γύρω από μία μόνο λέξη-κλειδί.

Για την ανάπτυξη νοητικών χαρτών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ειδικό λογισμικό το οποίο μπορεί να οργανώσει μεγάλο όγκο πληροφοριών, συνδυάζοντας την χωρική οργάνωση την δυναμική ιεραρχική δομή και την αναδίπλωση των κόμβων. Έχει προταθεί ότι η τεχνική νοητικών χαρτών μπορεί να βελτιώσει την απόδοση της εκμάθησης κατά 15% σε σχέση με πιο παραδοσιακές τεχνικές λήψης σημειώσεων.